‘Omdat de muze‘ is het levensverhaal van Sara de Swart die zich ophoudt en deel uit maakt van de Tachtigers, de nieuwe kunst- en literaire beweging in Nederland, anno 1880 en later.
Net zoals Zora del Buono in ‘De maarschalk’ (hier eerder besproken) de levensloop van haar grootmoeder, de gelijknamige Zora del Buono uittekent: een sterke, activistische vrouw die in turbulente tijden maarschalk Tito vereerde en wou steunen. Voor Zora betekende communisme “aristocratie voor iedereen”: het optillen van de volksklasse naar een hoger niveau. Volksverheffing!
Voor de Swart en haar ‘kunstgenoten’ was dat eerder andersom.
De aller-individueelste expressie van de aller-individueelste emotie: dat was dus wel heel erg individualistisch.
Alles draait om individualisme, impressie en schoonheid: kunst om de kunst en niet als kapstok om een nuttige boodschap aan op te hangen. Geen pedante diepzinnigheid dus, maar alle ruimte voor esthetiek. De kunst heeft genoeg aan zichzelf.
Ook Sara is een sterke, bewuste vrouw. Haar hang naar autonomie en vrijheid en haar verlangen om te mogen zijn wie je bent, dwingt respect af.
Ze stond als een onverwoestbare rots voor wie ze was: een vrouw met een tomeloze passie, voor de liefde, vrouwen, het leven, de kunst, schrijft auteur Brigitte de Swart in haar nawoord.
Sara straalt een mannelijke soort vastberadenheid uit, zegt haar vriendin Baukje, ‘en dat haar zachte blik niet strookt met die uitstraling, maar dat de combinatie haar juist aantrekkelijk maakt.’
Schildpad
Als kind bouwde ze een geheime boomhut, om alleen te zijn, zich even te kunnen afzonderen. ‘Als een schildpad die zich terugtrok in haar schild. Onaantastbaar door het harde, ondoordringbare schild, veilig in haar eigen schulp.’
Het woord ‘eenzaamheid’ verruilde Sara liever door ‘solitair. Solisme als levenskunst, de stilte, de afzondering, het hoorde bij haar zelfstandigheid, ‘een eenheid tegen de eenzaamheid’. In die eigen besloten en verborgen wereld kon ze haar eigen beeldjes boetseren, zonder al te expliciet te hoeven zijn…
Haar moeder had precies daar problemen mee, zonderde zich af en slaagde er niet meer in om terug te komen in de echte wereld: haar man, haar dochter. Alsof ze de sleutel naar de buitendeur niet meer vond. Ze pleegt zelfmoord omdat ze niet kan leven met de dood van haar zus Daatje. De brieven die ze na haar dood achterlaat pogen iets te zeggen wat ze zelf nooit heeft kunnen zeggen.
‘Ik was er wel, fysiek, maar geestelijk was ik voor jou en je vader onbereikbaar. Gevoelsmatig moet ik voor jou een harteloze, kille moeder zijn geweest, terwijl ik diep vanbinnen het tegenovergestelde voelde.’
Zo beleeft Sara – moederziel alleen – haar jeugd met de schim van een afwezige moeder. ‘Drie mensen onder één dak, niet in staat elkaars muur af te breken of er zelfs maar één blik overheen te werpen.’
Kabbelend
Het boek biedt een mooi tijdsbeeld in een kunstzinnig en kunstminnend milieu en geeft weer hoe moeilijk het wel was voor lesbische vrouwen om zelfs in een (tolerant?) kunstenaarsomgeving aanvaard te worden en overeind te blijven. (Ik schrijf tolerant met een vraagteken, omdat volgens de auteur in dat zelfde milieu vrouwenrechten, stemrecht voor vrouwen sceptisch en een beetje lacherig bekeken werd)
Sara de Swart gaat ten onder aan de angst om te worden als haar moeder. Dat is dodelijk voor elke relatie.Aangrijpend hoe dat beschreven wordt.
Toch verwacht je als lezer ergens een ‘Deus ex machina’ die het verhaal in een stroomversnelling brengt. Het is mij te veel een kabbelend beekje – geen opspattend water en onstuimige golven, geen watervalletjes – zodat het enkel bij pootje baden blijft. Ik werd dan ook niet meegezogen in het verhaal, het blijft allemaal een beetje afstandelijk alsof je met een toneelkijker het podium bekijkt waar alles zich afspeelt.
Dat is best jammer. Het blijft een ‘leukie boekie’, maar net dat ietsje te weinig pigment om verrast en bewonderend op te kijken.
________________________
Omdat de muze – Brigitte de Swart
Uitgeverij Ambo Anthos
Hardback, 282 blz, € 23,99
isbn: 978 90 26 3562 78
BOEKZE 